Özet
İslâm coğrafyasındaki astronomi faaliyetlerinin en önemli sonuçlarından biri alet imalatı alanında olmuştur. Trigo- nometrinin daha önce olmadığı kadar üst düzeyde başarıyla kullanılması, İslâm astronomlarının yeni aletler ve imalat teknikleri geliştirmesine imkân sağlamıştır. Bu türünün ilk örneği aletlerden biri rub‘u’l-mukantarâtdır. Çok hassas ölçüm yapmaya yarayan bir alet olmamakla birlikte rub‘u’l-mukantarât, usturlabın önyüzü ve örümceği üzerindeki tüm daire ve yayları çeyrek daire üzerinde gösteren pratik bir alettir. Bu küçük ve taşınabilir alet, basit düzeyde astronomi bilgisi- ne ve bir kullanım kılavuzuna sahip herkesin yararlanabileceği niteliktedir. Bu nedenle özellikle mîkât ilmiyle uğrayan astronomlar arasında meşhur olmuştur. Rub‘u’l-mukantarât yaygın kullanılmakta ise de bu aletin yapımına dair kılavuz eserler çok nadirdir. Osmanlılarda mîkât ilmiyle iştigal eden astronomların en önemlilerinden Muhammed b. Kâtib Sinan el-Konevî el-Muvakkit (ö. 930/1524 sonrası), rub‘u’l-mukantarât yapımına dair iki risale kaleme almıştır: Hediyyetü’l-mülûk ve Risâle fî vaz‘i’r-rub‘u’d-dâireti’l-mevzu‘ ‘ale’l-mukantarât. Bu iki risale, alet yapım kılavuzu türünde Türkçe yazılan en eski eserler arasındadır. Bu makale, Konevî’nin Hediyyetü’l-mülûk’teki ayrıntılı anlatımını esas alarak alet yapım kılavuzlarınıtanıtmayı amaçlar. Bu itibarla Konevî’nin talimatlarını adım adım izler ve hazırladığı cetvellerdeki sayısal verileri kullanır. Çalışmanın sonunda, bu talimatlara uygun olarak bir rub‘u’l-mukantarât çizilmiştir. Ayrıca ayrıntılı araştırma yapacaklar için risalenin çeviriyazısı ekte sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Muhammed b. Kâtib Sinan el-Konevî el-Muvakkit rub‘u’l-mukantarât rubu tahtası Osmanlı astro- nomisi astronomi aletleri mîkât ilmiPaylaş
Detaylı Bilgi
- Yazarlar: Taha Yasin Arslan, Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
- DOI: dx.doi.org/10.12658/Nazariyat.2.4.M0026
- Yıl: 2016 (Nisan) / Cilt: 2 / Sayı: 4
- Sayfa: 103-148
- Tam Metin
- Diğer Diller:
-
English
- 40 Görüntülenme
- Sayı İçeriğine Git