Özet
Teleskobun bilimsel amaçlarla kullanılması Güneş Sistemi’nin yapısına dair bilgimizi önemli ölçüde değiştirdi. On dokuzuncu yüzyılın ortalarına gelindiğinde kadim dönemlerden beri bilinen beş gezegene iki yeni gezegen, bir düzine asteroid ve onlarca uydu ilave edilmişti. Batı’da meydana gelen bu gelişmelere sırtını dönmeyen Osmanlı bilim çevreleri bunları eserlerine yansıttılar. Ancak güncel bilginin aktarımıyla ilgili temel tez, bu aktarımın esasen modern eğitim kurumları tarafından yapıldığı ve hızının da çok yüksek olmadığı yönündedir. Özellikle medrese çevresi söz konusu olduğunda bu iddia daha da güçlü bir şekilde dile getirilmektedir. Literatürde modern dönemde keşfedilen iki yeni gezegen olan Uranüs ve Neptün’den bahseden medrese çevrelerindeki ilk eserin 1857’den sonraki bir tarihte yazılan
Abdullah Şükrî b. Abdülkerim Konevî’nin (ö. 19. Yüzyıl) Tenkîhu’l-İşkâl’i olduğu ifade edilir. Bu, Uranüs için 76, Neptün için ise en az 11 yıllık bir gecikme demektir. Bu makale Uranüs ve Neptün’den bahseden ilk çalışmaların modern eğitim kurumları kökenli olmadığını ayrıca bilgi aktarımında sözü edildiği kadar gecikmenin meydana gelmediğini göstermeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızda Uranüs’ten bahseden ilk eserin medrese çevrelerinden Kuyucaklızâde Muhammed Âtıf’ın (ö. 1263/1847) 1831’de kaleme aldığı Teshîlü’l-idrâk, Neptün’den bahseden ilk çalışmanın ise yine medrese Hayâtîzâde Seyyid Şeref Halil’in (ö. 1267/1851) 1848 tarihinde basılan ancak 1847’de kaleme alınan Efkâru’l-ceberût adlı eseri olduğu gösterilmiştir. Böylelikle üzerinde büyük oranda ittifak bulunan tezin bu örneklerden hareketle sorgulanmaya başlaması umulmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Bilim tarihi astronomi tarihi astronomi kozmolojiPaylaş
Detaylı Bilgi
- Yazarlar: Orhan Güneş, Dr. Öğr. Üy., İstanbul Medeniyet Üniversitesi
- DOI: dx.doi.org/10.12658/Nazariyat.7.1.M0094
- Yıl: 2021 (Nisan) / Cilt: 7 / Sayı: 1
- Sayfa: 175-209
- Tam Metin
- Diğer Diller:
-
English
- 2077 Görüntülenme
- Sayı İçeriğine Git